Αν κάποιος μιλήσει για ένα μεγάλο ντοκιμαντέρ του 2013, που αφορούσε, ουσιαστικά, μια γενοκτονία σε μια χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας αλλά αποτύπωνε τα γεγονότα της αφήγησής του με πρωτότυπο τρόπο, αποφεύγοντας να καταφύγει στην ευκολία του αρχειακού υλικού, τότε αυτόματα το μυαλό θα πήγαινε στο Act of Killing, που παρουσιάστηκε στο περσινό φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, ενθουσίασε αλλά και σόκαρε ταυτόχρονα το παγκόσμιο κοινό και, αναμενόμενα αλλά και δίκαια, κατάφερε να φτάσει μέχρι και την τελική πεντάδα των υποψήφιων ντοκιμαντέρ μεγάλου μήκους για Όσκαρ. Αν, όμως, κάποιος έψαχνε προσεκτικά στις υπόλοιπες κατηγορίες των υποψηφιοτήτων, στην κατηγορία ξενόγλωσσης ταινίας, θα έβρισκε ένα φιλμ από την Καμπότζη, που όχι μόνο πληρούσε τις ίδιες προδιαγραφές αλλά και που είχε βρει έναν εξίσου πρωτότυπο τρόπο για να απεικονίσει το μέγεθος της φρίκης του.
Το Missing Picture δεν είναι σαφώς το Act of Killing αλλά δεν μπορεί κανείς να αποφύγει τις συγκρίσεις ανάμεσα στα δύο φιλμ. Εκτός του ότι γεωγραφικά και ιστορικοκοινωνικά κινούνται στις ίδιες περιοχές, και οι δύο ταινίες ακολουθούν έναν άκρως πρωτότυπο τρόπο στην κινηματογράφησή τους, που ξεπερνά τα στενά όρια ενός ρεπορταζιακού ντοκιμαντέρ, καταλήγοντας να είναι απόλυτα κινηματογραφικές. Φυσικά, οι ομοιότητες τελειώνουν εκεί καθώς στην περίπτωση του Act Of Killing οι δολοφόνοι όχι μόνο είχαν μερίδιο στην αφήγηση αλλά ήταν ουσιαστικά και οι σκηνοθέτες της ταινίας, εκείνοι που αφηγούνταν την δική τους ιστορία με τα μέσα που επέλεγαν, σε ένα ταξίδι αόρατης κατεύθυνσης προς την μεταμέλεια (;) μέσα από τον μηχανισμό της μνήμης. Στο Missing Picture, όμως, δεν υπάρχει καν αρχειακό υλικό (εκτός από λίγες θαυματουργές εξαιρέσεις) από την εποχή, ούτε καν φωτογραφίες, παρά μόνο οι εικόνες που χαράκτηκαν στο μυαλό και οι κτηνωδίες τον Κόκκινων Χμερ που ο κάθε άνθρωπος δεν κατάφερε να ξεχάσει. Αυτή είναι και η "εικόνα που λείπει" που επιχειρεί να ανακατασκευάσει ο Ρίτι Παν, προσπαθώντας να καλύψει ένα ιστορικό κενό και να αποδεχτεί τους ίδιους του τους εφιάλτες.
Ακριβώς για αυτό τον λόγο, η ταινία είναι απόλυτη προσωπική και συνοδεύεται και από μία αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο, που δίνει φωνή στις ίδιες τις σκέψεις του σκηνοθέτη. Λόγω της ιδιαίτερης συναισθηματικής φόρτισης, δεν μπορεί να αποφύγει κάποιες πομπώδεις μεγαλοστομίες ή κάποια μελοδραματικά παραστρατήματα αλλά ακόμα και αυτό είναι κατανοητό λόγω της άκρως προσωπικής φύσης του φιλμ. Ενδεχομένως να κρατάει λίγο περισσότερο από όσο θα έπρεπε, όμως, πραγματικά, πώς μπορεί κανείς να καταλάβει επακριβώς που μπορεί να φωνάξει το "cut" στις προσωπικές του αναμνήσεις; Ακόμα και όταν επαναλαμβάνεται, το φιλμ ποτέ δεν σταματάει να φωνάζει ότι "όλα αυτά είναι αλήθεια και αυτή είναι η φρίκη από την οποία επιβιώσαμε".
Για να ανακατασκευάσει τις ελλιπείς εικόνες, ο Παν δημιουργεί ολόκληρα σκηνικά που γεμίζουν από πήλινες κούκλες, ακίνητες σαν να είναι παγωμένες στον τρόμο της στιγμής και αδύνατες να διαφύγουν. Παρά την πρωτοτυπία της αποτύπωσης, οι εικόνες της ανακατασκευασμένης ιστορίας μεταδίδουν όντως την φρίκη της εποχής, καταφέρνοντας στην πραγματικότητα να ξεπεράσουν τον λυρισμό της αφήγησης και να σταθούν μόνες τους ως ντοκουμέντα μιας τραυματικής μνήμης που ψάχνει τρόπο να εκτονωθεί και να αποδεχτεί το παρελθόν. Ακόμα και αν έλειπε η αφήγηση, το νόημα της ιστορίας θα ήταν κατανοητό, ακόμα κι αν έμεναν ασαφείς οι χρονικές λεπτομέρειες. Εξάλλου, δεν έχει σημασία τόσο το ποιος ή τι προκάλεσε την γενοκτονία όσο η ίδια η γενοκτονία και η ανάγκη να γίνει γνωστή η ιστορία της στον κόσμο.
Επιστρέφοντας στο Act of Killing, είναι σαν η μία ταινία να συμπληρώνει την άλλη, σαν να θέτει την ψυχρή λογική των δολοφόνων απέναντι στην κραυγή απόγνωσης των θυμάτων και να δημιουργεί τελικά το αντιφατικό και συνάμα συμπληρωματικό δίπολο της ιστορίας. Οι ιστορίες τους μπορεί να μην είναι ένα φιλμ νουάρ, ένα ιδιότυπο μιούζικαλ ή έναν horror κουκλοθέατρο, όμως, αποτελούν μια φαντασιακή εκδοχή της πραγματικότητας, απαραίτητη για να συμφιλιωθεί κάποιος μαζί της. Και αυτή είναι η πραγματική νίκη αυτών των ντοκιμαντέρ.
Το "The Missing Picture" θα προβληθεί και την Κυριακή 23 Μαρτίου, στις 22:00 στον Δαναό 1 στην Αθήνα στα πλαίσια της φετινής συνεργασίας του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με το Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου